جایگاه کُناتوس در متافیزیک سیاسی اسپینوزا

چکیده اسپینوزا برجسته‌‌ترین فیلسوف عصر روشن‌گریِ رادیکال است، به ‌‌طوری که روشنگری رادیکال را هم‌‌سنگ «اسپینوزیسم» خوانده‌اند. فلسفۀ سیاسی اسپینوزا در امتداد سنت بزرگ جمهوری‌‌خواهی فلورانس و ونیز و در چهارچوب رئالیسم سیاسی مدرن تحلیل می‌شود. اساس این جمهوری‌‌خواهی یا رئالیسم سیاسی دریافتی از مدینه یا جمهوری است که بر تحلیل و ارزیابی مناسبات نیروها استوار است. به‌‌عبارتی، محور اصلی رئالیسم سیاسی اسپینوزایی مفهوم قدرت یا «پوتنتیا» است و این فلسفۀ سیاسیِ تمهید شده با محوریت مفهوم قدرت و ساخت کشمکش‌‌آمیز نیروهای اجتماعی، بر دستگاه متافیزیکی‌‌ ویژه‌‌ای تکیه دارد که انگاره یا مفهوم محوری آن کُناتوس است. بیهوده نیست که متفکری چون ژیل دلوز اخلاق اسپینوزا را رساله‌‌ای در باب قدرت می‌‌خواند. پرسش‌‌های راهبر این پژوهش بدین شرح طرح می‌‌شوند: کُناتوس به‌‌مثابة یکی از عناصر اصلی دستگاه متافیزیکی اسپینوزا، چه مختصاتی دارد؟ بر پایۀ مختصات کُناتوس، اسپینوزا چگونه فلسفۀ سیاسی‌‌ای تدوین و صورت‌‌بندی کرده است؟ مدعای اصلی این مقاله آن است که تلقی خاص اسپینوزا از عنصر متافیزیکی (و البته فیزیکیِ) کُناتوس رئالیسم سیاسی وی را از سنت غالب رئال‌‌پولیتیکِ گسسته از اخلاق جدا می‌‌سازد. بر این اساس، کُناتوس صرفاً رانه‌‌ای طبیعی یا عنصری مربوط به سامان روانی ـ جسمانیِ انسان نیست؛ بلکه با ساحتِ الوهی و عاطفیِ زیست بشری نیز قرین است و عناصر اخلاقی‌‌ای چون شادی، عشق و دوستی را در حوزۀ عمومی یا جمهوری مستقر می‌‌سازد.